Zabytki
SKARBY ARCHITEKTURY
Dziedzictwo w dobrych rękach
BAZYLIKA MNIEJSZA
Bazylika mniejsza p.w. Matki Bożej Pocieszenia i św. Stanisława Biskupa to najstarszy zabytek miasta, a zarazem jeden z ważniejszych obiektów architektury sakralnej w Wielkopolsce. Znajdujący się w pobliżu rynku jednonawowy kościół zbudowano w latach 1423-1431. Od szesnastego wieku powiększono go o dwie nawy boczne, które zwieńczono dachem ozdobionym sygnaturką. Charakterystyczne dla gotyku niemieckiego sklepienie gwieździste nadaje szamotulskiej bazylice charakteru budowli monumentalnej i przestronnej. Na ścianach i w świetle okien kościoła znajdują się ciekawe polichromie i witraże z XIX i XX w. Wśród elementów wyposażenia należy wymienić znajdujący się na belce tęczowej krucyfiks należący do najstarszych w Wielkopolsce (ok. 1370). W głównej nawie, obok prezbiterium, umieszczono późno renesansowy kamienny nagrobek Jakuba Rokossowskiego pochodzący z warsztatu Canavasiego. Do najciekawszych, unikatowych zabytków szamotulskiej bazyliki zaliczyć należy pochodzącą z warsztatu Andreasa Vischera spiżową płytę nagrobną Andrzeja Szamotulskiego z około 1500 r. i kamienną chrzcielnicę z XVI w. W prezbiterium uwagę zwraca barokowy ołtarz główny z kilkoma cennymi obrazami oraz dwoma bogato rzeźbionymi ołtarzami bocznymi. W nawie południowej znajduje się kopia barokowego ołtarza, a w niej cudami słynący obraz Matki Bożej Pocieszenia Szamotuł Pani – ruska ikona z pierwszej połowy XVII w.. Od wieków obraz ten jest przedmiotem kultu religijnego i stanowi cel licznych pielgrzymek. W 1975 r. wizerunek Madonny został ukoronowany koronami papieskimi przez Prymasa Tysiąclecia, kardynała Stefana Wyszyńskiego. Przed kościołem znajduje się brama – dzwonnica neogotycka z drugiej połowy XIX w., w niej umieszczono późnobarokowy krucyfiks z trzeciej ćwierci XVII w. W maju 2008 r. kardynał Stanisław Dziwisz – wypełniając wolę Jana Pawła II – przekazał do świątyni relikwie św. Stanisława.
BAROKOWY KOŚCIÓŁ ŚW. KRZYŻA - KLASZTOR POFRANCISZKAŃSKI
Nad rzeką Samą, na tak zwanym przedmieściu poznańskim stoi kościół św. Krzyża oraz założenie poklasztorne, wzniesione przez rodzinę Korzbok-Łąckich w latach 1667-1682. Od około 1300 roku w tym miejscu stał zamek Świdwów Szamotulskich. To tam więc było serce rodzącego się miasta. Gotyckie mury warowni Świdwów zaadaptowano do celów sakralnych. Kościół i klasztor należały do zgromadzenia O.O. Franciszkanów Reformatów. W 1809 r. zakon likwidują władze pruskie, które przekazują majątek zakonu skarbowi państwa pruskiego. Funkcje sakralne budowla odzyskała około 1966 roku. Klasztoru nie zwrócono franciszkanom, lecz przeznaczono jego pomieszczenia na cele mieszkalne. Obecnie wykorzystuje się przestrzeń kapitularza, refektarza i dormitorium do celów kulturalnych. Dwuspadowy dach jednonawowego kościoła wieńczy barokowa wieżyczka z baniastym hełmem. Wnętrze jest nakryte sklepieniem kolebkowym z charakterystycznymi lunetami. Sufit zdobią współczesne polichromie ze scenami Męki Pańskiej. Od strony wschodniej do nawy przylega ośmioboczna kaplica nakryta kopułą z latarnią. Wewnątrz, na kopule, sceny z życia św. Antoniego namalowane w XVII w. Rokokowe wyposażenie wnętrza kościoła, w tym ołtarza głównego pochodzi z około 1760 roku i wykonane zostało w warsztacie Józefa Eglauera. Głównym elementem jest ołtarz z krucyfiksem, figurami Matki Bożej Bolesnej, św. Jana Chrzciciela, dwóch zakonników i wyobrażeniami Boga Ojca, Ducha Świętego i aniołów. Uwagę zwraca późno rokokowa snycerka ambony, mensy ołtarzowej, ławek, chrzcielnicy i konfesjonałów wykonanych przez Eglauera.
ZAMEK I BASZTA
W północnej części miasta na tak zwanym przedmieściu wronieckim wznosi się zamek z końca XV w., zbudowany przez Dobrogosta Świdwę Szamotulskiego, a przebudowany w latach 1513-1518 przez Łukasza II Górkę. Zamek wielokrotnie zmieniał właścicieli, którzy poddawali architektoniczną bryłę zamku licznym przeróbkom. Zamek zatracił swój gotycki charakter ostatecznie ok. 1870 roku w czasie remontu zainicjowanego przez ówczesnych właścicieli wielkoksiążęcą rodzinę Sachsen Coburg Gotta. Obecnie jest siedzibą Muzeum – Zamku Górków. Do założenia muzealnego zaliczyć należy późno gotycką basztę nazywaną według tradycji Basztą Halszki lub Basztą Czarnej Księżniczki. Wieża otrzymała tę nazwę w wyniku wielu tragicznych wydarzeń związanych z losami wołyńskiej księżniczki Elżbiety z Ostroga, która była żoną Łukasza III Górki. Urządzono w niej ekspozycję przedstawiającą historię Szamotuł i okolic. Obok zamku stoją dwie oficyny z końca XVIII w. W nich między innymi wystawa etnograficzna, ilustrująca dawne wyposażenie wielkopolskiej chaty i warsztatów rzemieślniczych. Stałe wystawy w zamku to przede wszystkim znakomicie zaaranżowane wnętrza siedziby ziemiańskiej z dużą ilością ciekawych przedmiotów artystycznych: obrazy, rzemiosło, meble, numizmaty, zegary, tkaniny etc. Szczególną uwagę zwraca kolekcja ikon prawosławnych i unickich.
